Rizal Park

From Wikfilipino
Jump to navigation Jump to search

Ang Liwasang Rizal o Parkeng Rizal (Ingles: Rizal Park, Kastila: Parque Rizal) ay isang makasaysayang lunsuring liwasan na nasa puso ng Lungsod ng Maynila, Pilipinas. Dating tinatawag na Bagumbayan (mula sa "bagong bayan") noong kapanahunan ng kolonyalismo sa ilalim ng mga Kastila, at tinawag na Luneta pagdaka. Matatagpuan ito sa may Roxas Boulevard, katabi ng Intramuros at ang bahaging katimugan naman ay nasa Ermita. Ito ay isa sa mga pinakamalaking lunsuring liwasan sa Asya. Pinupuntahan din ito bilang lugar ng paglilibang, lalo na tuwing Linggo at mga. Isa ito sa mga pangunahing atraksyong panturista ng Maynila.

Aktuwal na lokasyon kung saan binaril si Gat Jose Rizal.

Nakatagpo sa tabi ng Look ng Maynila, mahalagang pook ito sa kasaysayan ng Pilipinas. Sa pook na ito binaril si Jose Rizal noong Disyembre 30, 1896. Ang pagkamartir ni Rizal ang dahilan ng kaniyang pagiging bayani noong Himagsikang Pilipino, bagkus, ipinangalan sa kanya ang liwasan para ikarangal ang kanyang pagkabayani. Pinalitan ng opisyal na pangalang Liwasang Rizal ang parke bilang parangal kay Rizal. Nagsisilbi ring punto ng orihen o Kilometro Kupong patungo sa lahat ng ibang mga kalunsuran sa Pilipinas ang monumento ni Rizal. Bilang karagdagan, naganap dito ang Pahayag ng Kalayaan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong Hulyo 4, 1946 at naganap din ang mga demonstrasyong pulitikal nila Ferdinand Marcos at Corazon Aquino noong 1986 na nagwakas sa Rebolusyong EDSA.

Lokasyon

Bantayog ni Rizal sa Luneta

Matatagpuan ang Liwasang Rizal sa hilagang hangganan ng Roxas Boulevard. Sa silangan nito, pinapalibutan ang liwasan ng Abenida Taft, Abenida Padre Burgos and Abenida Kalaw. Sa kanluran ang binawing lupa ng liwasan na pinapalibutan ng Daang Katigbak, Daang Timog, at ang baybayin ng Look ng Maynila.

Kasaysayan

Panahong kolonyal ng Kastila

Nagsimula ang kasaysayan ng Liwasang Rizal noong 1820 noong nakumpleto ang Paseo de Luneta sa Maynila sa isang gitatang piraso ng lupa sa tabi ng dalampasigan. Bago ito naging liwasan, naging lokasyon ang gitatang lupa ng isang maliit na bayan na tinatawag na Nuevo Barrio (Bagumbayan sa wikang Tagalog) noong 1601. Madiskarteng ginamit ang bayan at kaniyang mga simbahan, bilang silungan ng mga Briton noong panahon ng kanilang pag-atake. Inasam ng mga Kastilang opisyal ang panganib na maaaring dalhin ng mga paninirahan na pumalibot sa Intramuros sa aspeto ng mga atakeng panlabas, ngunit itinaguyod ng mga opisiyal ng Simbahan na manatili ang mga lugar na ito. Dahil sa kanilang papel noong Pagsalakay ng Briton, inalis ang mga ito pagkatapos ng British Occupation of Manila mula 1762 hanggang 1764.[1] Dito rin dati nakalagak ang Itim na Nazareno sa simbahan ng Bagumbayan. Dahil sa utos na sirain ang bayan at ang kaniyang simbahan, inilipat muna ang imahe sa San Nicolas de Tolentino at sa Simbahan ng Quiapo pagkatapos. Inaalala ito sa pamamagitan ng [Pista ng Itim na Nazareno|Traslación]] tuwing Enero 9, na mas kilala bilang Kapistahan ng Itim na Nazareno.[2] Matapos mapaalis ang mga nakatira sa Bagumbayan, nakilala ang lugar bilang Bukid Bagumbayan kung saan makikita ang Cuartel la Luneta (Kuwartel ng Luneta), isang ospital pangmilitar ng Kastila (na nawasak noong isa sa mga lindol ng Maynila), at isang kutang kilala bilang Luneta dahil sa kanyang hugis-gasuklay.[3][4]

Pagpatay kila Gómez, Burgos at Zamora

Ang Paseo de Luneta noong dekada ng 1920

Noong panahon ng Kastila mula 1823 hanggang 1897 lalo na sa huling bahagi nito, kilalang-kilala ang Luneta bilang lugar sa pampublikong pagbitay. Tinatayang 158 kalabang pulitikal ng Espanya ang binitay sa liwasan.[4] Noong Pebrero 17, 1872, hinatulan ng kamatayan ang tatlong Pilipinong pari: sina Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora, na kilala bilang Gomburza sa pamamagitan ng garote, dahil inakusahan sila ng subversion o pagpapabagsak mula sa Cavite Mutiny noong 1872.[5]

Pook kung saan binitay ang GomBurZa.

Panahong kolonyal ng mga Amerikano

Bantayog ni Rizal

Bantayog ni Gat Jose Rizal

Ang bantayog na gawa sa tanso at batumbesi ay isa sa mga pinakatanyag na muhong lilok sa bansa. Halos protokol para sa mga bumibisitang dignitaryo na maglagay ng isang korona o wreath sa bantayog. Dito rin nakalagak ang kaniyang katawan.[6]

Ang pagbitay kay Jose Rizal noong Disyembre 30, 1896

Noong Setyembre 28, 1901, inaprubahan ng Philippine Commission ang Act No. 243, na magtatayo ng bantayog sa Luneta para gunitain ang memorya ni José Rizal, Pilipinong bayani, manunulat, at makata.[7] Bumuo ang komite ng akto ng pandaigdigang kumpetisyon ng disenyo mula 1905 hanggang 1907 at inimbita ang mga iskultor mula sa Europa at Estados Unidos para magsumite ng mga entrada na may tantyang halaga ng ₱100,000 gamit ang mga lokal na materyales.[8]

Nanalo si Carlos Nicoli ng Carrara, Italya para sa kaniyang pinaliit na modelong eskayola na pinamagatang “Al Martir de Bagumbayan” (Para sa Martir ng Bagumbayan) na dumaig sa ibang 40 tinanggap na entrada. Gayunpaman, ipinagkaloob ang kontrata sa ikalawang nanalo na si Richard Kissling, isang Suwisong iskultor, para sa kanyang “Motto Stella” (Gumagabay na Bituin). Paglipas ng higit sa labindalawang taon pagkatapos ng kanyang pag-apruba, sa wakas ipinakita ang dambana noong Disyembre 30, 1913 noong ika-17 anibersaryo ng kamatayan ni Rizal. Nakakintal ang kanyang tula "Mi Ultimo Adios" ("Huling Paalam") sa plakang pang-alaala. Patuloy na binabantayan ang lugar ng mga seremonyal na sundalo ng Seguridad Pandagat at Konsorteng Pangkat ng Hukbong Kawal Pandagat ng Pilipinas.[9]

Pambansang Sentro ng Gobyerno

File:1946-07-15 Philippines Independence Proclaimed.ogv Noong 1902,[10] kinomisyon ni William Howard Taft si Daniel Burnham, arkitekto at tagaplano ng lungsod, na gawin ang plano ng lungsod ng Maynila. Binalak na magkaroon ng mga gusali ng pamahalaan ng mga neoklasikong edipisyo at mga Greko-Romanong haligi. Pinili ni Burnham ang Luneta bilang lokasyon ng bagong sentro ng pamahalaan. Magiging sentro dapat nito ang isang malaking gusaling Kapitolyo, na binalak na maging Pilipinong beryson ng Kapitolyo sa Washington. Binalak na palibutan ito ng mga ibang gusali ng pamahalaan, ngunit dalawa lamang ng mga gusaling ito ang itinayo sa Agrifina Circle, na humaharap sa isa't isa. Ang mga ito ay ang Kagawaran ng Pagsasaka (ang Pambansang Museo ng Antropolohiya ngayon) at ang Kagawaran ng Pananalapi (ang dating Kagawaran ng Turismo na naging Pambansang Museo ng Kasaysayan ng Kalikasan). Nakumpleto ang dalawang gusali bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.[11]

Binalak din na gawin ang liwasan na Pilipinong bersyon ng The Mall sa Washington, D.C., kasabay ng planadong pagtayo ng mga tangapan ng pamahalaan.

Pambansang Liwasang Luneta

Noong Agosto 1954, binuo ni Pangulong Ramon Magsaysay ang Pambansang Komisyong Sentenaryo ni Jose Rizal o Jose Rizal National Centennial Commission (JRNCC) para ayusin at pangasiwaan ang pagdiriwang para sa sentenaryo ng kapanganakan ni José Rizal.[12] Kasama sa mga plano nito ang pagtatayo ng maringal na bantayog ni José Rizal at Rizal Memorial Cultural Center na magkakaroon ng pambansang teatro, pambansang museo, at pambansang silid-aklatan sa Luneta.[13] Idineklara ang lugar bilang pambansang liwasan noong Disyembre 19, 1955 sa birtud ng Proclamation No. 234 na pinirmahan ni Pangulong Magsaysay.[14] Sumasaklaw ang Pambansang Liwasang Luneta ng halos 16.24 ektarya (40.1 acre) na sumasakop ng lugar na nakapalibot sa Bantayog ni Rizal. Pinangasiwaan ng Komisyon ng mga Liwasan at Kahayupan o Commission of Parks and Wildlife (na kilala ngayon bilang Kawanihan ng Pangangasiwa ng Biodiversidad o Biodiversity Management Bureau) ang pook noong itinatag bilang protektadong lugar.
Noong 1957, nagpalabas sa Pangulong Carlos P. Garcia ng Proclamation No. 470 na naglipat ng pangangasiwa ng pambansang liwasan sa Pambansang Komisyong Sentenaryo ni Jose Rizal.[15] Noong 1961, sa pagdiriwang ng sentenaryo ng kapanganakan ni Rizal, pinasinayaan ang National Library of the Philippines o Pambansang Aklatan sa liwasan.[13] Ipinasa ang pamamahala nito sa Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan, isang nakalakip na ahensiya ng Kagawaran ng Turismo, na binuo noong 1963 ni Pangulong Diosdado Macapagal.[16][17] Noong 1967, binago ang pangalan ng Pambansang Liwasang Luneta at tinawag itong Liwasang Rizal matapos malagdaan ng Proclamation No. 299 ni Pangulong Ferdinand Marcos.[18]

Rizal Park Front View.jpg

Sentenaryo ng Pilipinas

Noong Hunyo 12, 1998, ipinagdiwang ang Sentenaryo ng Pilipinas, isang kaganapan na ginunita ang isang daang taon mula noong Philippine Declaration of Independence o Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas mula sa Espanya at pagtatatag ng First Philippine Republic o Unang Republika ng Pilipinas. Pinamunuan ang pagdiriwang ni dating Pangulong Fidel V. Ramos.[19]

Pagkukumpuni noong 2011

Pinangunahan ng Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan (NPDC) ang pagsasaayos ng Liwasang Rizal ng para ibalik sa dati ang mga elemento ng liwasan. Kabilang sa mga plano ang rehabilitasyon ng lumang balon na pansayaw sa musika na matatagpuan sa palanguyan na kung saan ang sentro ng heograpiya ng liwasan. Ang balon, na nakatakda para sa inagurasyon noong Disyembre 16, 2011, ay pinangasiwaan ng Aleman-Pilipino na si William Schaare, ang taong nagtayo rin ng orihinal na balon noong dekada 1960. Kasama rin sa pagkukumpuni ang Orasang Bulaklak na nakatakda para sa inagurasayon sa ika-113 Araw ng Kalayaan ng Pilipinas; ang Harding Noli Me Tangere at Luzviminda Boardwalk para sa ika-150 pagdiriwang ng kaarawan ni Jose Rizal.[20]

Mga kalimi-liming kaganapan sa liwasan

Tanaw mula sa himpapawid ng Liwasang Rizal noong misang pangwakas ni Pope Francis

.

  • Naganap ang iilang protesta noong 1986 laban sa pamahalaan ni Ferdinand Marcos. Humantong ito sa People Power Revolution.
  • Enero 15, 1995. Ginanap sa liwasan ng Misang pangwakas ng ika-10 World Youth Day 1995 o Pandaigdigang Araw ng Kabataan kung saan higit sa 10 milyong tao ang dumalaw.
  • Hunyo 12, 1998. Itinampok ng Philippine Centennial Celebrations ang Dakilang Sentenaryong Parada na humantong sa pagtatanghal ng paputok na nanggaling mula sa mga barko sa Look ng Maynila. Higit sa limang milyong katao ang nagdiwang sa Liwasang Rizal ng ikasandaang anibersaryo ng Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas.
  • Disyembre 31, 1999 – Enero 1, 2000. Ipinagdiwang ang pagdating ng panibagong siglo na dinaluhan ng higit sa 500,000 tao.
  • Nobyembre 27, 2005. Ang Liwasan Rizal ay ang lugar ng 2005 Southeast Asian Games Opening Ceremony sa Quirino Grandstand. Naganap ito sa panlabas na liwasan sa halip ng estadyo. Naging makasaysayan ang seremonyang ito ng pagsisimula ng Palaro ng Timog Silangang Asya. Pinaganapan ito ulit noong Disyembre 5, 2005 para sa seremonyang pangwakas ng palaro.

Sanggunian

  1. ↑ Joaquin, Nick (1990). Manila My Manila. Manila: The City of Manila. 
  2. ↑
  3. ↑ (1911–12). "The Century Magazine", p.237-249. The Century Co., NY, 1912.
  4. ↑ 4.0 4.1 "History – Spanish Period" Template:Webarchive. Rizal Park. Hinango noong Oktubre 7, 2011.
  5. ↑ Jernegan, Prescott Ford (1995). "A Short History of the Philippines", p.252. New York: D. Appleton and Company.
  6. ↑ Vicente, Rafael L. (2005). "The Promise of the Foreign Nationalism and the Technics of Translation in the Spanish Philippines", p. 36. Duke University Press.
  7. ↑ Division of Insular Affairs, War Department (1901). "Public Laws and Resolutions Passed by the United States Philippine Commission", p.689. Washington: Government Printing Office.
  8. ↑ (1905–06). "Proposed Monuments and Monuments News", p.40. Granite, Marble and Bronze Magazine Vol. 15.
  9. ↑ [1]
  10. ↑ http://www.visitmyphilippines.com/index.php?title=CityofManila&func=all&pid=2557
  11. ↑ Torres, Cristina Evangelista (2014). “The Americanization of Manila, 1898 – 1921”, p.169. Quezon City: University of the Philippines Press.
  12. ↑ Executive Order No. 52, s. 1954. Official Gazette (Philippines). Retrieved on February 15, 2017.
  13. ↑ 13.0 13.1 The Centenary of the Rizal Monument. Official Gazette (Philippines). Retrieved on February 15, 2017.
  14. ↑ Proclamation No. 234, s.1955. Official Gazette of the Republic of the Philippines. Retrieved on July 10, 2014.
  15. ↑ Proclamation No. 470, s. 1957. Official Gazette (Philippines). Retrieved on February 15, 2017.
  16. ↑ Executive Order No. 30, s. 1963. Official Gazette (Philippines). Retrieved on February 15, 2017.
  17. ↑ National Parks Development Committee. National Parks Development Committee. Retrieved on July 10, 2014.
  18. ↑ Proclamation No. 299, s. 1967. Official Gazette (Philippines). Retrieved on February 15, 2017.
  19. ↑ Alcazaren, Paolo (July 10, 2010). "Grandstands and great public places". Philstar. Retrieved on February 28, 2011.
  20. ↑ Mejia-Acosta, Iris (May 25, 2011). "Luneta Celebrates Rizal's 150th Birthday with a Fresh Look". Pinay Ads.

Mga kawing panlabas

Retrieved from "https://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Rizal_Park&oldid=7337"